Төр Төмбөгөр
Ногоон уут хилээр орж ирдэг эсэх, дотооддоо үйлдвэрлэдэг бол аж ахуй нэгжүүд түүхий эдээ хэрхэн оруулж ирдэг талаар Улаанбаатар хот дахь Гаалын газар ийнхүү хариу өгсөнгүй. Гэсэн ч бид ногоон уутны мөрөөр эрэн сурвалжлагаа үргэлжлүүлж, Сүхбаатар дүүрэг, тус дүүргийн 14-17 дугаар хороо, Хан-Уул дүүргийн 1, 11, 15, Чингэлтэй дүүрэг, тус дүүргийн 8, 9, 12 дугаар хорооноос хогийн уут ямар замаар иргэдэд очдогийг тодруулсан юм. Хогийн уутыг дүүрэг болон хороодод уут үйлдвэрлэгч аж ахуй нэгжүүд нийлүүлдэг, ихэнхдээ тоолоод боосон байдаг, зарим тохиолдолд хороо, дүүргүүд өөрсдөө тоолж боох үүрэг хүлээдэг гэв. Хороод заримдаа дүүрэгрүүгээ очиж ногоон уутаа авдаг аж.
2013-2014 онд ногоон уут їйлдвэрлэх тїїхий эдийг хоёрхон компани оруулж ирсэн нь “ОБ пластик”, “Мультипак” юм.
УУТ ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИД АШИГ ОЛДОГГҮЙ ГЭНЭ
Ногоон уутны “Газрын зураг”-ийг харж байхад түүнийг хүлээж авдаг, мөн тараалт хийдэг нэгдсэн агуулах болон байр байдаггүй аж. Эндээс үйлдвэрүүд тус, тусдаа түүхий эдээ оруулж ирж үйлдвэрлэдэг юм байна. Үйлдвэрлэлийн явцтай танилцахад ногоон уут хэрхэн бүтдэг, түүнийг ямар түүхий эдээр хийдэг, тухайлбал яаж ногоон өнгө гаргаж авдаг болон бүтээгдэхүүний үлдэгдэл тухайн үйлдвэрийн агуулахад байна уу, үгүй юу гээд олон асуулт гарна. Мөн ногоон уутны сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн “Мультипак”, “ОБ пластик”, “Мөнгөн пластик”, “Монгол хэвлэл” зэрэг дөрвөн компанийг энэ бизнест лобби хийж эрх авсан гэх хардлага олон нийтийн дунд түлхүү байдаг. Өнгөрсөн жилүүдэд 5.8 тэрбум төгрөгөөр хогийн уут үйлдвэрлэсэн тэдний хувьд ашиг орлого ч чамгүй их байдаг биз. Энэ асуултуудад хариу авахаар уут үйлдвэрлэгч компаниудыг зорилоо.
Баянгол дүүргийн V хорооны нутаг “Засагт хан” төвд байрладаг “Мультипак” компанид очиход ерөнхий инженер Д.Туваансүрэн хүлээн авч үйлдвэртэйгээ танилцуулав. Түүний өгсөн мэдээллээр тус компани 2014 оны нэгдүгээр сард хогийн уут үйлдвэрлэх сонгон шалгаруулалтад орж тендер авчээ. Уг тендерээс “Багц-II” буюу гэр хорооллын айл өрхүүдэд тараах уутыг үйлдвэрлэхээр болжээ. Уутны хэмжээ 75:50. Багцад нийт 767841 ширхэг уут нийлүүлэх ёстой. Гэрээ ёсоор өнгөрсөн арваннэгдүгээр сард үйлдвэрлэж дуусаад хүлээлгэж өгсөн. Есөн дүүргийн гэр хорооллынхонд тараадаг. Дүүргүүдэд уутаа хүргэж өгдөг аж.
Хэдийгээр ногоон уутны үйлдвэрлэл зогссон ч тэрээр цехийнхээ ажлын явцтай танилцуулсан юм. Олгой үйлдвэрлэгчид поли этилен бодисоо хийснээр уутны үндсэн хийц гарч ирдэг гэж байна. Үндсэндээ гялгар уутны материалыг 200 хэмийн өндөр даралтад халаан хайлуулж шингэн байдалд оруулаад үлээлгэхэд уутны бэлдэц бэлэн болдог. Түүнийг хийхдээ уутны хэмжээ, даац, зузаан, нимгэн гээд бүхий л талаар тохируулж бүтээгдэхүүн бэлэн болно. Поли этилен гэх будаа шиг буржгар цагаан бодист ногоон өнгө оруулагч нэмдэг байна. Тэд багцаа үйлдвэрлэхэд 160 тн /поли этилен/+80 тн /хаягдал гялгар уутыг дахин боловсруулсан бодис/+нэг тн гаруй будагч /бодис орсон гэсэн судалгааг харуулав.
Үүний дараа “Мөнгөн пластик” компанийг зорилоо. Баянгол дүүргийн 20 дугаар хороонд байрладаг юм байна. Гүйцэтгэх захирал Д.Аюурзанатай уулзаж, үйлдвэрлэл хэрхэн явуулдаг талаар сонирхоход “Манайх гэр хорооллын сэнжтэй уутыг үйлдвэрлэсэн. Жижиг компанид ийм их хэмжээний захиалга орж ирсэн нь сайн ч үйлдвэр эхлэхэд тоног төхөөрөмж, мөнгө санхүүгийн асуудал их байсан. “Об пластик” компаниас туслалцаа авч үйлдвэрлэлээ эхлүүлсэн. Үйлдвэрлэлийн явцад тоног төхөөрөмжөө оруулж ирсэн” хэмээв. Тус компани нийт долоон сая гаруй уут үйлдвэрлэжээ. Гэхдээ эдийн засгийн ашиг гараагүй, харин тоног төхөөрөмжтэй болсон гэнэ.
“ОБ ПЛАСТИК” НОГООН УУТ ҮЙЛДВЭРЛЭХГҮЙ БАЙСАН Ч ЗАХИАЛГААР ДУТАХГҮЙ ГЭЛЭЭ
Хогийн уутны сонгон шалгаруулалтад манайдаа л энэ салбарт топ гэгддэг “ОБ пластик” компани багтаж уут үйлдвэрлэх ажилд эхнээс нь оролцсон. Тиймээс бидний дараагийн очсон газар бол тус компанийн уут үйлдвэрлэх цех байв. Хан-Уул дүүргийн нутаг “Говь” ХХК-ийн урд байдаг үйлдвэрийн цех рүү очиход захиалга хариуцсан захирал О.Амарсайхан биднийг угтсан юм. Цех рүү ороход өөдөөс хоолой аргуулсан гашуун агаар цоргиж байна. Энд тэндгүй туузан дамжуулагчууд эргэлдэж том, жижиг янз бүрийн өнгө, зураг, бичээс бүхий уутнууд хэвлэгдэж байлаа. Тэдэн дотор ногоон уут алга. Тэрээр “Ногоон уутны үйлдвэрлэл арваннэгдүгээр сард зогсч, бүтээгдэхүүнээ нийслэлд нийлүүлсэн” гээд илүү үйлдвэрлэсэн тул агуулахад үлдсэн нь энэ хэмээн хураалттай ногоон уут харуулав. Ногоон уутыг хэрхэн үйлдвэрлэдэг, түүнийг бүтээдэг түүхий эдийн тухай асуухад тэрээр цехийн байранд хураалттай байгаа Араб, Америк, Солонгос бичиг бүхий ууттай бодисуудыг заагаад /тус компани эдгээр орнуудаас түүхий эдээ татдаг аж/ “Поли этилен бол химийн үйлдвэрлэл хөгжсөн орнуудад үйлдвэрлэгдэн гарч байгаа стандарт, эрүүл ахуйн шаардлагыг хангасан түүхий эд. Түүгээр супермаркетуудын хүнсний торыг үйлдвэрлэдэг” гэв. Уутаа яаж ногоон өнгөтэй болгож буйг асуухад цехийн ажилчныг дуудан ногоон, шар, улаан янз бүрийн өнгө оруулагч бодисуудыг авчруулж үзүүлэв. Тэдгээрийг поли этиленд хольж хүссэн өнгийнхөө уутыг үйлдвэрлэх боломжтой ажээ. Гадаадын орнууд бол уутыг поли этилений өөрийнх нь үндсэн өнгөөр үйлдвэрлэж гаргадаг. Уутны даацад анхаарахаас өнгө үзэмж, гоё ганган байх нь чухал биш гэж үздэг юм билээ” хэмээж байна. Тэгэхээр өнгө оруулах нь өртгийг нэмдэг аж. Тус компани сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн тухайд “Эхний ээлжинд Улаанбаатар хотын захирагчийн ажлын алба өөрсдөө энэ төрлийн үйлчилгээ эрхэлдэг арваад компанид судалгаа хийж, туршлагыг нь ч харгалзсан байх манайхыг сонгосон. Нөгөө нь “Монгол хэвлэл” компани орсон. Дараа нь хэл ам гарч, шүүмжлэл өрнөсөнтэй холбогдуулж тендер зарласан байх. Уутны захиалгыг дөрвөн багц болгож, дөрвөн өөр компани гүйцэтгэсэн. Хаягдлыг цуглуулан угааж цэвэрлээд дахин боловсруулалт хийж уут үйлдвэрлэсэн. Манай багцад 5.7 сая уут үйлдвэрлэсэн, багц бүр өөр үнэтэй. Бид нэг уутыг 95 төгрөгөөр үйлдвэрлэж байгаа” хэмээн ярилаа. Тэрээр биднийг үл итгэгч байдлаар олон юм асууж, шалгаасанд сүүлдээ жаахан бухимдав бололтой “Бид ганц ногоон уут үйлдвэрлэж амьдардаггүй. Түүнээс ч өмнө бид үйлдвэрлэл явуулж байсан. Одоо ногоон уутны захиалга больсон ч бид хийдгээ хийгээд л явна” хэмээв. Харин “Хүмүүс дэлгүүрээс тор авч хэрэглээд дараа нь хогоо хийгээд хаядаг шүү дээ. Тэгэхээр ногоон уутны хэрэг байна уу” гэсэн бидний асуултад “Болохгүй зүйл биш байх аа. Тэр бас нэг л шийдэл. Хогоо ямар нэгэн байдлаар ууталж хаяхгүй ил задгай асгах, хаях нь эрүүл амьдрах орчин, байгалийг бохирдуулна. Бид гадагшаа явахдаа тухайн улс оронд ямар уут сав хэрэглэж байгааг хардаг. Миний мэдэхийн өнгө дээрх бичилтүүд нь өөр нийлэг уутанд хогоо хийж хаядаг юм билээ. Тэгэхээс өөр арга бас үгүй. Ямар цаасан уут, модон хайрцагт хогоо хийлтэй биш, ил задгай хаяж болохгүй. Хот том болохоор олон дүүрэгтэй, тэр болгоны зардлыг бодоход асар том мөнгөн дүн гарах нь мэдээж. Бүхэл бүтэн нийслэлийн хүн ам хогоо далдалж хаяж байгаа хэлбэр тэр. Нэг айлаас гарах зардал нь 1450 төгрөг. Гэтэл тэрийг хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслүүд муулах, шүүмжлэх талаас хараад байхаар иргэд ч ялгаагүй тэгж хандаад байх шиг. Гэтэл тэр мөнгөөр нэг компани хөл дээрээ босоод байгаа юм түй ч байхгүй. Тийм боломж ч үгүй” гэснээр яриагаа төгсгөлөө.
“МОНГОЛ ХЭВЛЭЛ” КОМПАНИЙН ЗАХИРАЛ ТОВЛОСОН ЦАГТ УТСАА АВСАНГҮЙ
Бид уут үйлдвэрлэгч гурван компанитай танилцсаны дараа дөрөв дэх аж ахуй нэгжийг зорихоор хаяг байршлыг нь тодруулах, мөн үйлдвэртэй танилцах зөвшөөрөл авахаар “Монгол хэвлэл” компанийн захиралтай утсаар холбогдлоо.
-Танайх хогийн уут үйлдвэрлэдэг юм байна. Үйлдвэрлэлийн явцтай танилцаж болох уу?
-Болно л доо, одоохондоо хогийн уутыг үйлдвэрлээд дууссан. Манайх нэг багцыг авсан.
-Нэг багц нь хэдэн төгрөг гэсэн үг вэ?
-Би одоохондоо яримааргүй байна, утсаар. Боломжгүй байна.
-Хэзээ залгавал та ярьж болох вэ?
-Даваа гаригаас.
Бидний хооронд ийм яриа өрнөж, товлосон цагт түүн рүү утсаар залгасан боловч тэрээр утсаа авсангүй.
КОМПАНИУД ХОГИЙН УУТЫГ ДОТООДДОО ҮЙЛДВЭРЛЭДЭГ “ЭХ ОРОНЧИД” ГЭЦГЭЭВ
Үйлдвэрийн гялгар уутны цехүүдтэй танилцахын өмнө хэн нь түүхий эд /поли этилен/-ээ хилээр оруулж ирж дотооддоо үйлдвэрлэдэг, хэн нь урд хөршөөс бэлэн бүтээгдэхүүн /уут/ авчран өртөг нэмж нийлүүлдэг юм бол гэсэн асуулт бидний дунд цөөнгүй гарч, холбогдох газар, эх сурвалжуудаас лавлаж байлаа. Энэ тухай ам алдсан албаны хүмүүс ч бас бий. Тухайлбал, Улаанбаатар хотын захирагчийн ажлын албаны тохижилт, хог хаягдлын удирдлагын хэлтсийн дарга Т.Батбаяр “Дийлэнх нь Хятадаас оруулж ирдэг юм байна” хэмээсэн. Хотын ерөнхий менежер Б.Бадрал “Гялгар уут үйлдвэрлэдэг байгууллагуудын судалгааг авч танилцахад 7-8 компани энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдагч “Монгол пластик”, “Об капитал” хоёроос бусад нь бэлэн бүтээгдэхүүн аваад өртөг нэмээд илүү үнээр зарж ирсэн” хэмээсэн нь бий. Мөн өнгөрсөн зун урд хилээр хогийн уутыг оруулж ирдэг юм байна хэмээн нэгэн жиргээч фейсбүүкт зургийг нь оруулж хэсэгтээ л шуугиад намжсан. Гэтэл үйлдвэрүүд бүгд л хогийн уутыг дотооддоо үйлдвэрлэдэг “Эх орончид” хэмээн цээжээ дэлдэж байгаа юм. Үүнийг батлах наад захын үзүүлэлт бол мэдээж хил, гаалиар хэчнээн тонн поли этилен оруулж ирсэн бэ гэдэг тооцоо байх учиртай. “ОБ паластик” компанис хогийн уутны нэг багцийг үйлдвэрлэхэд хэчнээн тонн поли этилен орсныг тодруулахад “Нэг уутанд 15 грамм гэхээр 80-90 тонн болсон. Ганц хогийн уут үйлдвэрлэдэггүй болохоор бид жилдээ 1000 гаруй тонн түүхий эд импортолдог “ гэж байв.
ДӨРВӨН КОМПАНИЙН ХОЁР НЬ Л ХОГИЙН УУТЫГ ДОТООДДОО ҮЙЛДВЭРЛЭДЭГ
Бидний олж авсан мэдээллээр бол ногоон уут үйлдвэрлэх эрх авсан дөрвөн компанийн хоёр нь л түүхий эдээ гаднаас оруулж ирдэг юм байна. Тухайлбал, баримт дээр нэр бүхий дөрвөн аж ахуй нэгжээс зөвхөн “ОБ паластик”, “Мультипак” хоёрын нэр байв.
Улсын төсвөөс 2013-2014 онд 5.8 тэрбумыг халаасалж, энэ онд 6.7 тэрбумыг зарцуулахаар төсөв нь томорсон ногоон уутны бизнесийг хэчнээн хүссэн ч ямар ч бизнесмэн, аль нэг компани дангаараа шийдвэр гаргаж бас зоргоороо ашиг олчихгүй нь ойлгомжтой. Уутны тоо ширхэг, зардал, түүхий эдийн үнэ гээд тооцоод үзэхэд мөнгөн дүн нь таараад байгаа юм шиг атлаа түүний ард том ашиг байж л байгаа. Харин гүйцэтгэж байгаа компани, аж ахуй нэгжид бол хөөрхий ямар ч буруу байхгүй. Энэ “Хоггүй Улаанбаатар-цэвэр хот-Азийн цагаан дагина” гэхчлэн төсөл, хөтөлбөрүүдийн санаачлагч, хэрэгжүүлэгч, шийдвэр гаргагчдын л мэдэх хэрэг. Зарим хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслүүд Хотын ерөнхий менежер Б.Бадралын бизнес юм шигээр бичсэн нь цөөнгүй. Гэтэл түүнд тийм их эрх дарх байна уу, байхгүй. Тэгвэл тэрбум тэрбумаар мөнгө хэний халаас руу ороод байна вэ.
Барагтай асуудал олон нийтийн анхааралд орсон л бол төр, засгийн хэмжээнд, холбогдох газар шат шатандаа ярьдаг, шалгадаг. Гэтэл хогийн ногоон уутны тухай дээр доргүй ярьж, бичиж байгаа ч нүүрээ ширлэж, нүдээ таглаж, чихээ бөглөсөн мэт мөнөөх ногоон уут төслөө хэрэгжүүлж мөнгө хүүлж байгааг бүгд л харж байна. Тэр мөнгөөр нийслэлийн гэх тодотголтой улстөрийн хүчнүүд санхүүждэг үү. Эсвэл эрх бүхий аль нэгэн том нам зардалдаа зарцуулдаг уу гэсэн ганцхан асуулт л бий. Эцэст нь хэлэхэд, энэхүү эрэн сурвалжлагын явцад “Наадахаа боль, амь насанд чинь халтай. Зүгээр мөрөөрөө яв” хэмээн өөрөөр “санаа тавьсан”, сүрдүүлсэн, шаардсан эх сурвалж, тиймэрхүү хандлагууд алхам бүрт тааралдаж байсныг онцлоё.
ЭРЭН СУРВАЛЖЛАХ БАГ /ЗУУНЫ МЭДЭЭ/
